Een shoppingcentrum van verlangens

Perspectief op Golden Eighties

Introductietekst door Nina de Vroome

Het is 1986, in een winkelcentrum in Brussel komen we een schare van kleurrijke personages tegen. Er zijn kledingwinkels en een kapperszaak in het steriele blauwige licht met glazen puien. De hakjes van de kapsters klik-klakken vrolijk over de witte tegels wanneer een romantische twist de gemoederen weer doet oplopen. “Iemand is vreemdgegaan!” Potentiële klanten met natte schouders trippelen de trap af en verkennen de etalages. De shampoomeisjes zingen; “Het regent! Wat houd ik toch van de regen!”, maar de regen zelf krijgen we nooit te zien. Het winkelcentrum bevindt zich onder de grond. Er komt geen daglicht naar binnen en de personages lijken genoeg te hebben aan elkaar. De talloze amoureuze betrekkingen blijven besloten in dit shoppinguniversum. 

Golden Eighties, een energieke musical, is de meest kleurrijke film van Chantal Akerman, die ze maakte op 36-jarige leeftijd. Akerman werd geboren in Brussel, in een Joods-Pools gezin. Haar moeder was een overlevende van de Holocaust, wier ouders allebei in Auschwitz zijn vermoord. Deze familiegeschiedenis speelde een grote rol in het leven en werk van Akerman. Haar relatie met haar moeder werd in verschillende films in beeld gebracht, zoals in News from Home (1976), die Akerman maakte toen ze in New York woonde, en No Home Movie (2015). In 1973 keerde ze terug naar België, waar ze onder andere Je, tu, il, elle (1976) maakte, waarmee ze bekendheid verwierf. Uiteindelijk verhuisde ze naar Parijs. Ze maakte vele langspeelfilms, korte films en documentaires die generaties filmmakers hebben geïnspireerd. Haar film Jeanne Dielman, 23 quai du commerce, 1080 Bruxelles (1975) werd recent door het magazine Sight&Sound van het British Film Institute uitgeroepen tot beste film aller tijden. 

In een gesprek met de Belgische theatermaker Jan Decorte vertelt Akerman hoe Golden Eighties heel vanzelfsprekend is geëvolueerd tot een musical. “Je hoeft maar te filmen hoe de meisjes tegelijkertijd aankomen en hun winkelpui omhoogschuiven en je hebt al een choreografie.” De meisjes worden door de glazen vitrine van de winkels bekeken, en zij bekijken op hun beurt constant wat er buiten gebeurt. Iedereen is aan het “window-shoppen”: het winkelcentrum is bij uitstek een plek waar verlangens worden gekweekt. De etalage van de kledingwinkel wekt de wens op naar een nieuwe “look” om zich verleidelijk te tonen aan degene die men begeert. 

Golden Eighties toont een continue wervelwind van verlangens die nooit worden bevredigd. Akerman zei hierover: "Liefde is als een rok. Als de ene je niet past, dan zoek je een ander.” Liefde wordt inwisselbaar in de moderne consumentenmaatschappij. In de jaren ’80 lijkt de samenleving zich los te maken van langdurige betrekkingen en van het verleden. Maar de geschiedenis heeft wel degelijk plaatsgevonden. Het personage Jeanne Schwartz, gespeeld door Delphine Seyrig, is een Poolse overlevende van een concentratiekamp. Nu runt ze een kledingwinkel samen met haar suffige man en haar charmante zoon. Zo draait het leven verder in deze wereld van glas en geparfumeerde shampoo. 

De melodieën van Golden Eighties vergeet je niet snel. Akerman schreef de liedjes zelf, samen met componist Marc Hérouet, onder andere uitgevoerd door celliste Sonia Wieder-Atherton. In haar vroege jaren gebruikte Akerman nooit muziek in haar films, totdat zij in 1984 Wieder-Atherton ontmoette en geraakt werd door de ritmes, motieven en de energie die zij bracht met haar muziek. Sindsdien werkten ze samen en werden elkaars grote geliefde. Sonia Wieder-Atherton zei; “Ik ben haar soundtrack geworden, zij de beelden bij mijn muziek.” De beelden en de muziek vallen helemaal samen in Golden Eighties, een musical die blijft resoneren in het oeuvre van Akerman, waarin humor, het lichaam in beweging en muzikaliteit steeds aanwezig blijven.

Perspectief op Rain

Charlotte Garson, filmcriticus en adjunct-hoofdredacteur van Cahiers du Cinéma, schrijft:

“Op vraag van de Opéra de Paris stemde Anne Teresa De Keersmaeker ermee in om haar choreografie Rain (2001) opnieuw op te voeren, een werk waarvan de hedendaagse bewegingstaal misschien vreemd lijkt voor het illustere Franse gezelschap. De filmmakers zijn vertrouwd met het werk van de choreografe, die hen al eerder opnames van haar voorstellingen liet maken, en delen haar liefde voor strengheid en sensualiteit. In dit geval documentaire soberheid en discrete romantische uitstapjes, zoals wanneer, zonder rekening te houden met chronologie en de regels van het Opéra-gezelschap (filmen is toegestaan, maar niet één persoon), de camera blijft hangen op de gracieuze schoonheid van een van de ballerina’s. De montage wisselt af tussen verschillende soorten beelden: videobeelden van de eerste creatie van Rain, die de groep soms raadpleegt, beelden van de bewakingscamera’s van de Opera, telefoongesprekken van de choreograaf... De film wordt als het ware een gordijn, vergelijkbaar met de minimale, golvende franje van de set van Rain in Parijs. Deze fragmentarische vorm suggereert dat er, naast het technische werk van het leren van de danspassen, een meer mysterieuze toe-eigening plaatsvindt. Een overdracht die misschien alleen zichtbaar is in het levende heden van de voorstelling.”

Filmmakers Olivia Rochette en Gerard-Jan Claes over hun film:

“In 2009 vroeg Anne Teresa De Keersmaeker ons haar choreografie The Song te filmen. Het was de start van een lange samenwerking: tot nu toe hebben we tientallen voorstellingen, video’s, interviews en trailers gefilmd en ook twee documentaires gemaakt over haar werkproces, altijd in nauwe samenwerking met Rosas, het dansgezelschap van Anne Teresa. We kregen al snel een sterke affiniteit met haar werk. Haar voorstellingen balanceren tussen een abstracte, mentale wereld en een concrete, lichamelijke. Haar dansers worden individuen die alterneren tussen insluiting, orde en symmetrie aan de ene kant, en explosiviteit en een gebrek aan controle aan de andere kant. Hierdoor ontstaat een complexe maar rijke esthetiek. De Keersmaeker slaagt er in om binnen een strikt omlijnd kader intuïtief te werken.

Dit is ook een belangrijk aspect in onze documentaire strategie. We houden er van om binnen een vooropgesteld kader gevoelsmatig te filmen. Elke film heeft een vertrekpunt en ontwikkelt zich verder door ontmoetingen; een ontmoeting met een persoon, ruimte, muziekstuk, kleur, textuur,... Het is een spontane en relationele manier van werken, zonder dat willekeur de overhand neemt. Documentaire is voor ons meer dan een veredelde drager van informatie. Het is het samengaan van een speelse onbevangenheid met een doorwerkte structuur waardoor een uitgepuurde poëzie kan ontstaan. 

Toen Anne Teresa ermee instemde om één van haar stukken op te voeren door het operagezelschap, vroeg ze ons om een documentaire te maken over het werkproces. Binnenstappen in de opera van Parijs opende een wondere wereld: een instituut met een strenge hiërarchie, een lange geschiedenis, met sterdansers en strikte regels. Een enorme machinerie gaat schuil achter de imposante façade. Onze documentaire Rain focust op de wijze waarop Anne Teresa De Keersmaeker samen met Rosas haar danstaal overbrengt aan de klassiek geschoolde balletdansers, op de ontmoeting tussen deze twee werelden.

Toch is Rain meer dan een loutere registratie van de werkmethode van Anne Teresa. De documentaire is gecomponeerd uit een aantal visuele en auditieve ruimtes, en personages: de repetitiestudio, de opera, de muziek die doorheen het gebouw klinkt, een Rosasdanser, bewakingscamerabeelden, een jonge ballerina, televisiebeelden, een zanger... Aan de hand van telefoongesprekken voelen we de betrokkenheid van Anne Teresa. Omdat ze niet steeds fysiek aanwezig kon zijn, diende ze soms via telefoon het proces op te volgen. De gesprekken zijn narratieve ankerpunten in de aanloop naar de première. De film is opgebouwd als een ervaring, als een choreografie waarin we spelen met beweging, ruimtes, contrapunten en terugkerende elementen zowel in klank als beeld.”